Wijkaanpak als versneller voor het Benzomoe project
In het dorp Kortenhoef nam het aantal gebruikers van slaapmedicatie in een half jaar tijd af met twintig procent. Apotheker Heleen en huisarts Monique vertellen welke stappen ze hiervoor hebben gezet en wat de succesfactoren waren van dit Benzomoe-project.
Onnodig veel mensen in Nederland slikken medicatie tegen slaapproblemen. Inmiddels betreft het meer dan 1,3 miljoen mensen. In Kortenhoef, één van de 2diabeat wijken, besloten ze hier iets aan te doen met het Benzomoe-project. Hier worden mensen middels een wijkgerichte aanpak ondersteund bij de afbouw van slaapmedicatie en het opnieuw aanleren van gezond slaapgedrag.
Dat is belangrijk, want volwassenen die slecht slapen, hebben volgens Trimbos een verhoogd risico op o.a. obesitas, diabetes, kanker en coronaire hartziekte. De samenwerking met alle betrokken zorgverleners – huisarts, apotheker en slaaptherapeut – bleek een belangrijke succesfactor. In een aantal maanden daalde het aantal gebruikers van slaapmedicatie in Kortenhoef met maar liefst 20%. In dit artikel delen apotheker Heleen Kuijper-Tissot van Patot en huisarts Monique Stam welke stappen ze hebben ondernomen en wat de belangrijkste succesfactoren zijn.
“Het begon met een Farmacotherapieoverleg”, start apotheker Heleen Kuijper-Tissot van Patot. “De huisartsen en apothekers van Kortenhoef en Nederhorst den Berg komen regelmatig bijeen voor een FTO. In de nazomer van 2022 was de beurt aan mij om dit samen met een huisarts te organiseren. We besloten Benzomoe op de agenda te zetten; een landelijk initiatief dat tot doel heeft het gebruik van benzodiazepinen (slaapmiddelen) terug te dringen. Susanne Renkema, aanjager van 2diabeat in Kortenhoef/Nederhorst, Wijdemeren adviseerde ons om wijkgericht te werk te gaan en om een slaaptherapeut bij het project te betrekken. Dit heeft gewerkt. De resultaten waren beter dan verwacht. Een aantal jaar geleden hebben we een vergelijkbaar project gedaan, maar met minder resultaat. Toen verstuurden de huisartsen een brief naar gebruikers van benzodiazepinen. De brede en wijkgerichte aanpak waarvoor we nu hebben gekozen, resulteerde erin dat het aantal gebruikers van slaapmedicatie tussen november 2022 en mei 2023 afnam met circa twintig procent. Onder de chronische gebruikers zagen we een afname van tien procent.”
Allemaal dezelfde boodschap
Huisarts Monique Stam werkt bij één van de drie huisartsenpraktijken in Kortenhoef die meedeed aan het Benzomoe-project. Ze beaamt dat de resultaten dit keer veel beter waren dan een aantal jaar terug. “De vorige keer hadden we wel de intentie en zijn we er ook mee gestart, maar we werden eigenlijk ingehaald door de waan van de dag. Dit keer hebben we alles concreter gemaakt. Susanne Renkema verzorgde een informatieavond voor de betrokken zorgprofessionals over de functie van slaap en de risico’s van benzo’s. Collega huisartsen hadden ook nog een lezing gevolgd bij een verslavingsarts. Dit waren eyeopeners. We zagen allemaal het belang in van het terugdringen van het gebruik van slaapmedicatie. Hierdoor ontstond er een beweging rondom stoppen met benzo’s. Als huisartsen hebben we één lijn getrokken. We hadden allemaal dezelfde boodschap. Dat was voor de patiënten ook duidelijk. Hierdoor wisten ze dat het geen zin had om naar een andere huisartsenpraktijk te gaan als ze zich bedreigd voelden zodra we het gebruik van slaapmedicatie ter sprake brachten.”
Slaapmedicatie is kortdurend effectief
Volgens Kuijper gebruiken mensen soms jaren slaapmedicatie zonder dat dit effectief is. “Het is aangetoond dat benzodiazepinen die als slaapmedicatie worden voorgeschreven, kortdurend effectief zijn. Bij chronisch gebruik raken mensen eraan gewend. Het middel werkt dan niet meer, sterker nog, er zijn zelfs aanwijzingen dat het de slaap verslechtert. Dat betekent dat mensen middelen krijgen die eigenlijk niet werken. Daarbij komt dat mensen die benzodiazepinen gebruiken een hoger valrisico hebben. Dat wil je natuurlijk beperken, zeker bij oudere mensen. Ook heeft slaapmedicatie invloed op de rijvaardigheid.”
Onderscheid incidentele en chronische gebruikers
Tijdens het FTO besluiten de apothekers en huisartsen van Kortenhoef aan de slag te gaan met het Benzomoe-project. Welke stappen hebben ze hiervoor gezet? Kuijper: “Bij de aanpak hebben we nadrukkelijk onderscheid gemaakt tussen nieuwe, incidentele gebruikers en chronische gebruikers. Bij de nieuwe, incidentele gebruikers wil je voorkomen dat ze chronische gebruikers worden. Bij de chronische gebruikers hoop je ze te kunnen ondersteunen bij het stoppen.” Chronische gebruikers gebruiken meer dan 270 stuks slaaptabletten per jaar.
Benzomoe-doosjes bestellen
Als eerste worden doosjes besteld bij Benzomoe.nl. Deze mooi vormgegeven medicijndoosje kunnen gevuld worden met een informatiebrief of een afsprakenkaart. Kuijper: “Het werkt om iemand iets mee te geven wat er goed uitziet. Het doosje valt op en misschien hebben de mensen het al gezien bij de huisarts. Dat maakt ze nieuwsgierig.”
Artikelen in de wijkkrant
Ook worden er artikelen gepubliceerd in de wijkkrant en informatie geplaatst op de website zorginkortehoef.nl. Kuijper: “Het lokale krantje wordt goed gelezen. Eerst hebben we een artikel geschreven over slaap, slaapproblemen en de voor- en nadelen van slaapmedicatie. Een maand later werd dit opgevolgd door een artikel over het Benzomoe-project.”
Huisarts verstuurt brief
Gelijktijdig versturen de huisartsen een brief naar de chronische gebruikers van slaapmedicatie met de aankondiging dat Kortenhoef meedoet aan het Benzomoe-project. In de brief worden ze opgeroepen contact op te nemen met de huisarts.
Aanpassen van voorschrijfsinstructie
Een echte ‘gamechanger’ noemt Kuijper het veranderen van de voorschrijfinstructie op de doosjes met slaapmedicatie. “Standaard stond er op het etiket: Zo nodig voor de nacht 1 tablet, 1x per dag. Dit is eigenlijk een verkeerde instructie, want je wilt niet dat er gewenning optreedt. Daarom hebben we afgesproken met de huisartsen de volgende dosering te gebruiken: Zo nodig voor de nacht 1 tot 3x per week 1 tablet. Hiermee geef je bij de start met slaapmiddelen mee dat mensen keuzes moeten maken, welke dag zal ik wel slikken en welke niet? Dan raakt iemand minder snel gewend.”
Apotheker eigenaar – Heleen Kuijper-Tissot van Patot
“De mensen die door de slaaptherapeut werden begeleid, slaagden er allemaal in om te stoppen met de benzodiazepinen”
Schotjes plaatsen voor nieuwe gebruikers
“Als huisartsen spraken we af dat we maximaal vijf tot tien stuks voorschrijven aan nieuwe gebruikers”, vervolgt Stam. “Voor een tweede uitgifte moeten ze altijd met ons bellen, dat kan niet via de herhaalservice. Als een patiënt meer tabletten wil ontvangen, moeten ze eveneens contact met ons opnemen. Op deze manier hebben we een paar schotjes geplaatst, waardoor mensen minder makkelijk de herhaalcyclus inschieten.”
Aanpak chronische gebruikers
In de apotheek bieden ze de chronische gebruikers die een herhaalrecept slaapmedicatie komen halen een Benzomoe-doosje aan. “De doosjes liggen in de la bij de slaaptabletten. We registreren aan welke mensen we een doosje hebben meegegeven, want het is niet de bedoeling dit iedere maand te herhalen.” Stam vult aan: “Wij hebben de doosjes ook bij ons op het bureau staan en maken het bespreekbaar met de mensen, als ze hiervoor openstaan.”
Huisarts – Monique Stam
“Als huisartsen hebben we één lijn getrokken. Hierdoor ontstond er een beweging rondom stoppen met benzo’s”
Weerstand aan de balie voorkomen
“We merkten dat de apothekersassistentes het best ingewikkeld vonden om te beginnen over het stoppen met slaapmedicatie”, vervolgt Kuijper. “Sommige mensen gebruiken al jaren slaapmedicatie en willen helemaal niet stoppen. Ze denken dat ze dan niet meer goed slapen. Om weerstand van mensen aan de balie te voorkomen, hebben we gebruikgemaakt van de ‘Very Brief Advice’ methode. Bij deze methode (Vraag-Vertel-Verwijs) begin je met een vraag: mag ik u iets vragen over uw slaapmedicatie? Stemmen de mensen daarmee in, dan vertel je ze dat uit de literatuur blijkt dat het slapen zonder benzo’s heel goed mogelijk is en dat mensen er zelfs beter door gaan slapen. Stoppen met benzo’s kan kortdurend moeilijk zijn, maar met ondersteuning gaat dit vaak goed. Dan vraag je of mensen daar wat meer over willen weten. Zeggen ze ja, dan geef je ze een Benzomoe-doosje mee. In totaal hebben we ongeveer tweehonderd doosje uitgegeven.”
De kracht van herhalen
“Veel mensen vinden verandering ingewikkeld”, vervolgt Kuijper. “Ze vinden hun slaap belangrijk en als je al lang slaapmedicatie slikt, wil je dat niet zomaar opgeven. Daarom hebben we bewust ingezet op herhaling. Als de mensen de boodschap meerdere keren voorbij zien komen – in de wijkkrant, op de website, bij de huisarts en bij ons – gaan velen zich vanzelf afvagen, misschien moet ik die brief toch eens lezen.”
Samenwerken slaaptherapeut gouden greep
Stoppen met slaapmedicatie kan moeilijk zijn. De eerste weken krijgen mensen ontwenningsverschijnselen. Ze kunnen zich onrustig voelen en slechter slapen. Kuijper: “Dit kan voor veel mensen een bevestiging zijn dat ze die pillen toch nodig hebben. Daarom hebben we mensen die willen stoppen begeleiding aangeboden van een slaaptherapeut. Dit was een gouden greep. De slaaptherapeut geeft uitleg over wat er komt kijken bij het stoppen van slaapmedicatie en geeft handige handvaten waardoor mensen beter gaan slapen. Wij hebben gezien dat de mensen die door de slaaptherapeut worden begeleid allemaal stoppen.”
Minder omzet in de apotheek
Kuijper krijgt regelmatig de vraag waarom ze dit doet. Als apotheker word je immers betaald voor het uitgeven van medicijnen. Ze zegt: “We worden hier inderdaad niet voor beloond. De omzet die we mislopen, wordt niet gecompenseerd. Maar ik vind het Benzomoe-project zo belangrijk dat ik heb besloten me hier voorlopig niet druk om te maken. Het zou mooi zijn als hier op den duur een vergoeding voor zou komen. Maar als zorgverlener staat het leveren van goede zorg uiteindelijk altijd voorop.”
Meer werk in de huisartsenpraktijk
Iets soortgelijks gaat op voor de huisartsenpraktijk. Stam: “Het gewoon uitschrijven van een recept kost je de minste tijd. Wil je dat mensen stoppen met slaapmedicatie, dan moet je daarover met ze in gesprek. Dat kost tijd. Sommige mensen worden een beetje boos, omdat ze het gevoel hebben dat je ze iets afneemt. Maar elke persoon die je meekrijgt in het verhaal, is er weer één. Ik haal er voldoening uit als ze terugkomen op het spreekuur en zeggen dat ze gestopt zijn met de benzo”s en bovendien ook nog beter slapen.”
Hoe nu verder?
“We gaan dit project eind dit jaar evalueren”, zegt Kuijper. “Dan brengen we de cijfers in kaart, wat hebben we bereikt en wat kan er beter? Waarschijnlijk geven we het op termijn weer een vervolg, want het is zinnige zorg en ook niet heel erg ingewikkeld om uit te voeren.”
Enkele cijfers op een rij:
|