‘Gezond in Noord’ zet wijkbewoners aan het roer
‘Gezond in Noord’ is een beginnend burgercollectief in Nijmegen Noord met als doel een beweging in gang te zetten waarin wijkbewoners samenwerken aan een wijk waarin ze gezond kunnen wonen en samenleven.
NIJMEGEN ||
Zij werken daarbij samen met partners in de wijk, lokale zorgprofessionals en onderzoekers van de Hogeschool Arnhem Nijmegen. Belangrijk aspect hierbij is om het burgercollectief te faciliteren zich te ontwikkelen tot een duurzame zelforganiserende groep. Hoe gaat dit in z’n werk en waar lopen de betrokkenen tegenaan?
“Iedere keer verbaas ik me erover hoe vroeg mensen al lijden aan hart- en vaatziekten”, zegt Inge Nobacht, huisarts in Nijmegen Noord. “Ik zie met regelmaat mannen van in de vijftig met pijn op de borst of een hartinfarct. Vaak zijn deze klachten leefstijl gerelateerd. Veel zitten, stress, snelle happen, bewerkt voedsel, te hard werken, te weinig sporten; het is een herkenbaar patroon, deels veroorzaakt door hoe de maatschappij in elkaar zit. Mensen zijn zich er niet van bewust hoeveel schade ze daarmee aanrichten aan hun gezondheid. Vaak beseffen ze dit pas als het te laat is, terwijl het niet had hoeven gebeuren als ze tien jaar eerder meer aandacht hadden gehad voor een gezonde leefstijl. Als huisarts ben ik vooral bezig met het behandelen van ziekten en het voorschrijven van medicijnen, terwijl veel van mijn patiënten meer baat zouden hebben bij een leefstijlrecept. We kunnen het recept wel voorschrijven maar de patiënt heeft meer nodig om het daadwerkelijk tot uitvoering te brengen, dan wij kunnen bieden vanuit onze spreekkamer. Daarom is een initiatief als Gezond in Noord zo waardevol.”
17 november – samenwerking met 2diabeat
Op 17 november 2022 werd tijdens een bijeenkomst voor zorgprofessionals uit Nijmegen Noord het burgercollectief ‘Gezond in Noord’ gepresenteerd. Dit collectief heeft tot doel bij te dragen aan een gezonde wijk met behulp van initiatieven die door de bewoners zijn geïnitieerd. Zorgprofessionals kunnen deze beweging versterken. Ruim zeventig mensen waren hierbij aanwezig, waaronder ook bewoners.
Gezond in Noord werkt samen met 2diabeat; een landelijke organisatie die tot doel heeft de opmars van diabetes type 2 een halt toe te roepen. 2diabeat heeft een integrale aanpak ontwikkeld waarin lokale professionals en bewoners samenwerken aan gezondheidsbevordering in hun wijk of dorp. Een belangrijke rol in de aanpak spelen de ‘aanjagers’; lokale sleutelfiguren die in hun eigen wijk medestanders verzamelen om actief aan de slag te gaan. In Nijmegen Noord hebben huisarts Inge Nobacht en gezondheidsmakelaar Elone Quartel de rol van lokale aanjager op zich genomen.
De lokale aanjagers krijgen in Nijmegen Noord ondersteuning van Laura Hendriks, een wijkadviseur van 2diabeat. Zij gaf op 17 november een workshop over een tool van 2diabeat ‘de leefstijlkaart’. Deze tool brengt het lokale leefstijlaanbod in kaart. Denk hierbij aan wandel- en sportclubs, maar ook aan programma’s van zorg-, welzijns-, en leefstijlprofessionals, zoals fysiotherapeuten en diëtisten. Tijdens de bijeenkomst werd gesproken over wie en wat er op de leefstijlkaart moet komen en naar wie je verwijst.
Burgercollectief in beweging
“Gezond in Noord komt voort uit de Herstelcirkel in de Wijk”, zegt Koen Dortmans. Hij is als onderzoeker van de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN), Radboud Universiteit Nijmegen betrokken bij deze projecten. “Herstelcirkel in de Wijk was een initiatief waarin groepen mensen met diabetes type 2 uit Nijmegen Noord onder begeleiding van leefkrachtcoaches een jaar lang werkten aan hun gezondheid. Onderzoek van het Radboudumc naar de eerste groepen wees uit dat deelnemers na een jaar begeleiding flinke vooruitgang boekten. Mensen waren meer gaan bewegen, hadden betere bloedwaarden, waren afgevallen; sommigen konden zelfs de medicatie afbouwen of er helemaal mee stoppen. Na het jaar begeleiding van de coaches vielen de meeste groepen uit elkaar. De Stichting Herstelcirkel in de Wijk vroeg zich af wat er nodig zou zijn om de gunstige effecten van het eerste jaar vast te houden. We hebben toen een onderzoeksplan geschreven om te onderzoeken hoe je tot zelforganiserende groepen kunt komen die wel duurzaam zijn. Dit plan werd gehonoreerd en dat heeft met enkele tussenstappen geresulteerd in Gezond in Noord. Hierin richten we ons niet alleen op mensen met diabetes type 2 maar op iedereen in Nijmegen Noord die wil werken aan gezond gedrag. We willen een burgercollectief in beweging zetten waarin de inwoners van Nijmegen Noord samen streven naar een wijk waarin ze gezond kunnen wonen en samenleven.”
Een andere benadering
Elone Quartel is als gezondheidsmakelaar betrokken bij Gezond in Noord. Als zodanig legt ze contacten tussen bewoners, de gemeente en partijen die met gezondheid bezig zijn. Daarnaast is ze net als Inge Nobacht lokale aanjager voor 2diabeat. “We zijn nog maar net gestart en vooral bezig inwoners en professionals bij elkaar te krijgen. Als hulpverleners zijn we nogal geneigd om direct in de actiestand te gaan. Wij denken in oplossingen en willen snel schakelen. Maar bij Gezond in Noord willen we dat de initiatieven vanuit de bewoners ontstaan. Dit vraagt om een andere benadering. We moeten uitzoeken waar hun behoeften liggen en wat zij nodig hebben om een stap verder te komen. Dit dwingt mezelf ook tot introspectie; wat zijn mijn beroepsdeformaties, waar kan ik dingen loslaten?” Inge vult aan: “Als de initiatieven van Gezond in Noord willen slagen, is het een voorwaarde dat ze vanuit de bewoners en hun behoeften worden opgezet. Ik ben zelf ook nogal ongeduldig en hou van doorpakken, maar het is zinloos om een prachtige interventie op te tuigen die op de lange termijn onvoldoende oplevert. Daarom besteden we om te beginnen veel aandacht aan het ophalen van de behoeften.”
Peilen van behoeften
Gezond in Noord is gestart met een behoeftepeiling onder bewoners. Koen: “Via huisartsen en andere kanalen is een vragenlijst uitgestuurd, naar mensen met cardiovasculaire aandoeningen en diabetes, maar ook naar mensen zonder chronische aandoeningen. Hierin hebben we gevraagd hoe belangrijk zij een initiatief als Gezond in Noord vinden, waaraan ze behoefte hebben en of ze erover zouden willen meedenken? Hierop hebben ruim zeshonderd mensen gereageerd. Voor deze geïnteresseerden hebben we twee bewonersbijeenkomsten georganiseerd in Lent en Oosterhout. Hieruit zijn werkgroepen voortgekomen van mensen die onderdeel willen worden van de burgerbeweging Gezond in Noord.”
Processen productief maken
Koen: “In de werkgroepen zitten uiteenlopende mensen. Sommigen hebben affiniteit met gezond leven bijvoorbeeld als leefstijlcoach, anderen zijn als bestuurder in de zorg werkzaam en willen hun visie, kennis en netwerk delen in de wijk waar ze wonen, weer anderen vinden het gewoon interessant. Al deze mensen hebben natuurlijk ideeën. Het is de kunst om iedereen het gevoel van eigenaarschap te geven en niet te verzanden in oeverloze discussies. Als actieonderzoeker doen we twee dingen: we proberen dit ingewikkelde proces te begeleiden, maar er ook van te leren. Hoe kun je dit soort processen productief maken?”
Eerste initiatieven
Tijdens de bewonersbijeenkomsten kwamen meer dan tien suggesties en ideeën naar voren over hoe een gezonde wijk gestalte kan krijgen. Inmiddels is gestart met drie projecten. Eén ervan is het ontwikkelen van een leefstijlkaart in samenwerking met 2diabeat (zie kadertekst). Het tweede project is wat voorlopig de werktitel ‘vitaliteitscentrum’ heeft gekregen; een laagdrempelig centrum waar mensen terechtkunnen voor advies en begeleiding rondom leefstijl. Inge: “Bij leefstijl denken we breed, naast voeding en beweging zal hier ook aandacht zijn voor zingeving, de sociale omgeving en ontspanning. Uit de avond met professionals kwam naar voren dat bewoners de ondersteuning niet alleen bij de zorg zoeken maar meer nog bij een maatje, buurvrouw of partner. Aandacht voor ondersteuning vanuit de omgeving is dus enorm belangrijk.”
Tussen wal en schip
Het derde initiatief gaat over bewegen. Elone: “Er is een groep mensen die beperkt is in het bewegen, bijvoorbeeld door een chronische ziekte. Ze willen wel in actie komen maar vinden niet het juiste aanbod. In de sportschool met harde muziek voelen ze zich vaak niet op hun gemak, bij de fysiotherapie loopt het aantal behandelingen op een gegeven moment af. Deze mensen vallen eigenlijk tussen wal en schip. Samen met een aantal van hen zijn we aan het zoeken hoe we een passend beweegaanbod kunnen creëren. We zijn nu in kaart aan het brengen hoe groot de groep is, waar ze behoefte aan hebben en waarmee ze geholpen zouden zijn.”
Samenwerking met 2diabeat
De projectgroep Gezond in Noord heeft zich onlangs aangesloten bij 2diabeat. Elone: “2diabeat heeft een toolkit met een mooi pakket waarvan wij gebruik kunnen maken. Daarnaast krijgen wij als lokale actoren toegang tot een online platform dat handvaten biedt om de bewoners te stimuleren. Laura Hendriks van 2diabeat is onze wijkadviseur en zij maakt ons wegwijs in de mogelijkheden en ondersteunt ons bij het ontwikkelen van een leefstijlkaart.” Inge vult aan: “2diabeat organiseert trainingsdagen met kartrekkers uit andere regio’s. Ik was hierdoor verrast. Je ziet dan wat er al is uitgedacht, welke draaiboeken er al liggen. Bovendien geeft dit je het gevoel dat je samen met andere mensen uit het land de kar aan het trekken bent. Om echt een omslag te bereiken op het gebied van gezondheidspreventie, is een landelijke aanpak nodig. Dat kun je niet in een wijk realiseren.”
De toekomst van een gezond Nederland
Hoe zien huisarts Inge Nobacht, gezondheidsmakelaar Elone Quartel en onderzoeker Koen Dortmans de toekomst van het bevorderen van een gezonde leefstijl? “Ik werk al twintig jaar in het preventievak”, zegt Elone, “en het is altijd leuren geweest om het belang ervan onder de aandacht te brengen bij gemeentes en andere zorgprofessionals. Maar momenteel zie ik een keerpunt. Steeds meer instanties en mensen zien in dat er een verandering in leefstijl nodig is om het tij te keren. En hoewel dit een ingewikkeld en langdurig traject zal worden, krijgt het steeds meer prioriteit. Dat stemt hoopvol.”
Een ander gesprek in de spreekkamer
“Om echt een omslag te bewerkstelligen is een verandering nodig bij zorgprofessionals”, vervolgt Inge. “Naast het behandelen van ziekten, moet het bevorderen van gezond gedrag prioriteit krijgen. Dit vraagt ook iets van de houding van de patiënt in de spreekkamer. Hij of zij verwacht natuurlijk dat wij doen wat we altijd al deden: een diagnose stellen, bloedonderzoek doen en pillen voorschrijven. In de toekomst zal het gesprek in de spreekkamer vaker ergens anders over gaan. We moeten de bal terugspelen, maar dat kan alleen als je de mensen daarmee op weg kunt helpen. Daarom is een project als Gezond in Noord zo zinvol. Overigens is het nodig dat de hele maatschappij meebeweegt, desnoods met wet- en regelgeving over wat er wel en niet mag in supermarkten, scholen en openbare ruimtes, enzovoorts.”
Duurzame zelforganiserende groep
Koen sluit af: “De komende tijd gaan we onderzoeken wat er nodig is om een burgercollectief op het gebied van het bevorderen van een gezonde leefomgeving op lange termijn levensvatbaar te maken. Tot nu toe word ik er iedere keer verrast door de forse tijdinvesteringen die bewoners doen en hoe leuk ze het vinden om zich in te zetten voor hun wijk. Wat hebben zij nodig om zich te ontwikkelen tot een duurzame zelforganiserende groep? Voor mij is Gezond in Noord geslaagd als over twee jaar niet de onderzoekers van de HAN en de aanjagers van het project worden geïnterviewd, maar de bewoners die het project dragen en voortzetten.”