De waarde van preventie
Steeds weer blijkt uit onderzoek en impact analyses dat investering in preventie zich op termijn uitbetaalt in minder kosten voor medicatie, huisarts en ziekenhuis en voor kosten die we maken in de Wet maatschappelijke ondersteuning. Lees hier eerder gepubliceerde rapporten en artikelen.
Het bewijs voor de waarde van preventie stapelt zich op. Naast dat vele wetenschappelijke onderzoeken, literatuurstudies, impact analyses én casuïstiek aantonen dat preventie loont, heeft preventie ook een grote economisch-maatschappelijke waarde. Dat blijkt uit een studie van de Erasmus Universiteit en Rijksuniversiteit Groningen: preventie zorgt voor meer gezonde jaren voor alle Nederlanders en voor een positief effect op het nationaal inkomen.
Inzetten op preventie loont
Het RIVM berekende in 2018 al dat ongezond gedrag verantwoordelijk is voor 8,6 miljard aan zorguitgaven. Het loont dus werkelijk om preventie goed in te zetten. Het Nationaal Preventieakkoord (2018) was een belangrijke stap om – met alle betrokkenen – doelen te formuleren en deze te realiseren. In 2024 rekende het RIVM voor het deelakkoord ‘Overgewicht’ de impact van het Nationaal Preventieakkoord door. Conclusie: Uit de berekening blijkt dat de doelen alleen worden gehaald door in te zetten op extra en stevigere maatregelen. Een duurzame, integrale aanpak is nodig en bestaande aanpakken moeten worden geïntensiveerd om tot meer bereik en meer impact te komen. 2diabeat laat zien wat met een wijkgerichte aanpak wél mogelijk is.
2diabeat laat zien wat met een wijkgerichte aanpak wél mogelijk is
Samenwerken, over domeinen heen
De urgentie en brede maatschappelijke waarde van preventie blijkt ook uit recent gepubliceerde rapporten en artikelen zoals ‘Preventie op waarde schatten’ (in opdracht van het ministerie van VWS, 2024) en ‘Preventie is goed voor de gezondheid en voor de portemonnee’ (Erasmus Universiteit, 2024). Deze analyses laten zien dat het van belang is om breder te kijken (dus niet alleen naar het zorgdomein), langer vooruit (een generatie vooruit) en vooral: samen, over de domeinen heen. Alleen zo krijgen we echt zicht op de waarde van preventie en hoe die te verzilveren is.
De tijdelijke Technische Werkgroep Kosten en Baten van Preventie (TWG-KBP), ingesteld door VWS, constateerde dat bij het agenderen en begroten van preventiebeleid de aandacht veelal ligt op de budgettaire impact op de korte termijn. “Voor preventie is deze focus echter te smal. Het is belangrijk om in de besluitvorming oog te hebben voor de monetaire en niet-monetaire kosten en baten van beleid op de korte, middellange en lange termijn. De werkgroep adviseert dan ook dat beleidsmakers breder kijken naar passend bewijs voor preventie dan gerandomiseerde, gecontroleerde studies en dat er een structureel budget beschikbaar komt voor de financiering van preventie.”
De kosten van ongezond gedrag
Het RIVM liet in Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2018 al zien dat ongezond gedrag in 2015 verantwoordelijk was voor bijna 20 procent van de ziektelast, 35.700 doden per jaar en 8,6 miljard euro aan zorguitgaven. Dat lijkt een onderschatting. In 2022 schatte Maastricht University (2022) de kosten van overgewicht en obesitas op ruim 79 miljard per jaar. Ofwel: bijna €11.500 per volwassene met overgewicht/obesitas per jaar. Dit is opgebouwd uit €2.907 aan publieke zorgkosten, €4.037 aan persoonlijke kosten en informele zorg en €4.519 aan maatschappelijke kosten (o.a. het verlies aan arbeidsproductiviteit).
Een wijkgerichte aanpak maakt het verschil
Hoe dan ook, er is veel te winnen met een gezonde leefstijl, zowel in maatschappelijke als economische zin. De wijkaanpak van 2diabeat, waarin inwoners en professionals samenwerken om de opmars van diabetes type 2 en andere leefstijlgerelateerde aandoeningen te stoppen, laat zien dat inwoners gezonder gaan leven. De ervaringen uit de deelnemende wijken zijn positief: inwoners initiëren wandelgroepjes, helpen elkaar om hun eetpatroon aan te passen, organiseren gezondheidsfestivals en moedigen elkaar aan om gezonder te leven.
Er is veel te winnen met een gezonde leefstijl, zowel in maatschappelijke als economische zin
Gerichter verwijzen
Een wijkgerichte aanpak zorgt ook dat er gerichter wordt doorverwezen naar bestaand aanbod, bijvoorbeeld naar de gecombineerde leefstijlinterventie (GLI). De recente RIVM Monitor Gecombineerde Leefstijlinterventie 2024 laat zien dat GLI-deelname leidt tot een duurzaam gewichtsverlies en een significante verbetering van de kwaliteit van leven (12,9 punt op een schaal van 0 tot 100 aan het einde van de onderhoudsfase). Echter, de monitor laat ook zien dat er grote regionale verschillen zijn in het bereik van de GLI. Dat heeft alles te maken met samenwerking, elkaar kennen en gericht verwijzen. Een wijkaanpak is daarbij het meest effectief: “Investeren in preventie vraagt om inzicht van de lokale behoeftes en kennis over effectief gebleken (passende) interventies. Er is in ruime mate tijd, geld en ruimte nodig wil preventie uiteindelijk lonen en op de lange termijn werken. Maar als volwaardig ingezet wordt op het scheppen van de juiste voorwaarden, en als we de winst ook explicieter weten te benoemen, kan preventie waarschijnlijk veel sociaal en economisch profijt opleveren voor inwoners, gemeenten en de hele maatschappij.”
Gezond Wijdemeren
Deelnemen aan leefstijlactiviteiten levert gezondheidswinst op voor de bewoners van Wijdemeren. Ook ervaren de wijkbewoners hierdoor een hogere kwaliteit van leven. Dit blijkt uit de maatschappelijke businesscase die is opgesteld voor het programma Gezond Wijdemeren. Gezond Wijdemeren wordt ondersteund door 2diabeat. Samen met alle betrokkenen maakten we in 2023 een Social Return on Investment (SROI) analyse voor de periode 2022 – 2027, op basis van de destijds aanwezige kennis, relevant onderzoek en gezamenlijke aannames. Nu, in 2024, is de SROI geüpdatet op basis van voortschrijdend inzicht.
Iedere euro die wordt geïnvesteerd in een gezonde wijk in Wijdemeren levert €4,10 op aan sociaaleconomische waarde
De SROI analyse toont aan dat iedere euro die wordt geïnvesteerd in een gezonde wijk in Wijdemeren €4,10 oplevert aan sociaaleconomische waarde. Waaronder een besparing op kosten in zorg en sociaal domein. Cruciaal hierbij is de wijkgerichte aanpak waarin lokale zorgprofessionals, wijkbewoners en bestaande gezondheidsinitiatieven nauw samenwerken. De activiteiten waarop deze SROI analyse gebaseerd is zijn wandelgroepen, verwijzingen naar de GLI en Benzomoe, waarbij mensen worden ondersteund bij de afbouw van slaapmedicatie en het opnieuw aanleren van gezond slaapgedrag.
De analyse laat zien dat er per bereikte deelnemer aan Gezond Wijdemeren gemiddeld 402 euro wordt bespaard op kosten in zorg- en sociaal domein. Indien we deze aanpak extrapoleren naar heel Nederland betekent dat een besparing van ruim 1 miljard euro. Hierbij gaan we uit van een doelgroep van 50% van de volwassenen in Nederland met overgewicht (Loket Gezond Leven, 2023) ofwel zo’n 7,1 miljoen Nederlanders.
De beredenering en berekening hiervan is als volgt opgebouwd: door deelname aan activiteiten die vanuit Gezond Wijdemeren worden aangeboden ervaren deelnemers meer gezondheid op alle zes dimensies van Positieve Gezondheid en hebben deelnemers minder gezondheidsrisico’s. Dit leidt tot netto besparingen voor de gemeente, op de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo): aan de voorkant (minder aanvragen Wmo-loket) en op uitgaven voor bijv. persoonlijke verzorging, begeleiding, hulpmiddelen, mantelzorgondersteuning, schuldsanering en/of dagbesteding.
Ook zijn er besparingen voor de zorgverzekeraar. Deelnemers aan Gezond Wijdemeren zijn gezonder en maken gemiddeld minder kosten in de Zorgverzekeringswet (Zvw). Zowel de psychosociale als de somatische uitkomsten hebben in potentie een effect op het verlagen van de zorgkosten door besparing op consulten, diagnostiek, farmacie, medisch specialistische zorg en GGZ.
Deze beredenering en berekeningen voor Gezond Wijdemeren bouwen voort op de maatschappelijke businesscase Sociaal Makelen, de SROI voor Zelfzorg Ondersteund (waaronder een uitgebreide analyse van Vektis declaratiedata) de literatuurscan De waarde van preventie in een veranderend sociaal domein, de SROI voor Sport en Bewegen, de onderzoeken naar de GLI en de Richtlijn voor het uitvoeren van economische evaluaties in de gezondheidszorg van Zorginstituut Nederland.